Andere achterhuizen

Sieny Kattenburg werd op 19 maart 1924 in Amsterdam geboren in de Nieuwe Hoogstraat. In de oorlog solliciteerde zij samen met een vriendin bij de crèche aan de Plantage Middenlaan. Zij volgde daar een opleiding tot kinderverzorgster. In 1942 werd de crèche gebruikt als dependance van de Hollandsche Schouwburg.

http://www.jhm.nl/zoeken?subject=Creche,+De&s=collectie/fotos

In 1941 ging ik samen met een vriendin solliciteren bij een crèche in de Plantage Middenlaan, tegenover de Hollandsche Schouwburg. Dat was op het moment dat Joodse scholieren van school moesten. Joodse leerlingen mochten niet meer samen met niet-Joodse leerlingen op school zitten.De directrice, mevrouw Pimentel, nam ons aan, we kregen intern een opleiding tot kinderverzorgster.

In het begin waren zowel het personeel als de kinderen ‘gemengd’, dat wil zeggen Joods en niet-Joods. Na een aantal maanden kwamen de Duitsers met de maatregel dat al het niet-Joodse personeel ontslagen moest worden. Vanaf dat moment waren er alleen nog Joodse kinderen in de crèche. Er kwamen nu ook andere kinderen in de crèche, niet alleen van werkende mensen maar ook van de opgepakte Joden die in de Hollandsche Schouwburg zaten. Vanaf juni 1942 werd de crèche officieel dependance van de Hollandsche Schouwburg. De kinderen zouden in de Hollandsche Schouwburg te veel rumoer en onrust veroorzaken. Vanaf dat moment vingen we niet alleen zuigelingen op en kleuters maar ook grotere kinderen. Er kwamen drie leeftijdsgroepen, ik kreeg het toezicht op de groep van nul tot vier jaar.

Werden in het begin de moeders nog toegelaten in de crèche, na een aantal weken werd dit verboden. Dit betekende dat wij de kleinste kinderen naar hun moeders brachten. Zo kwam ik bijna dagelijks in de Hollandsche Schouwburg, die ruimte was absoluut niet geschikt voor zo veel mensen. Mensen zaten op de grond en op de oude theaterstoeltjes, ’s avonds werd er stro op de grond gelegd waarop ze konden liggen. Het stonk in het gebouw, er waren maar een paar wc’s. Als ik terug ging naar de crèche gebeurde het regelmatig dat ouders mij aanklampten. Zij hoopten dat zij met mij mee konden, of ik hun (oudere) kind mee wilde nemen. De Duitsers lieten dit natuurlijk niet toe.

Bij de ingang van de Hollandsche Schouwburg zaten mensen van de Joodsche raad. Ze hadden een toonbank en een loket gemaakt. Mensen moesten zich bij aankomst laten registreren. Wat regelmatig gebeurde is dat er minder kinderen geregistreerd werden dan er binnen kwamen. Als zich een gezin meldde met bijvoorbeeld drie kinderen, werd genoteerd: “Familie Cohen, twee kinderen”. Daardoor was een van de kinderen nu illegaal in de Hollandsche Schouwburg. De volgende haalden wij de drie kinderen op, dus was er één illegaal in de crèche. Dat bood de mogelijkheid om het kind te laten ‘verdwijnen’.Hoe ging dat nu in zijn werk. De directeur van de Hollandsche Schouwburg, de Duitse Jood Walter Süskind, werd op de hoogte gebracht van de komende transporten naar Westerbork.Hij vertelde onze directrice altijd wat er ging gebeuren en zij bracht ons op de hoogte. Ik ging dan naar de ouders van het ‘illegale kind’. Ik moet hen de moeilijke vraag stellen of zij hun kind dat niet was geregistreerd bij ons achter wilde laten. Dat was voor die ouders een vreselijk dilemma. De meesten hielden hun kind bij zich, zij zeiden dat ze jong en sterk waren en dat ze zelf wel voor hun kind konden zorgen. Als ze wel hun kind achterlieten, was het altijd met de woorden: “Zorg ervoor dat mijn kind ergens terechtkomt waar hij het goed heeft, bij lieve mensen.” We beloofden altijd dat we ons uiterste best zouden doen. Met baby’s deden we het net even anders. Als zij de oproep voor deportatie hadden gekregen werd ook aan hen die moeilijke vraag gesteld. Als zij instemden dan kregen zij vlak voor het transport een pop in een dekentje gewikkeld. Als iemand de baby wilde zien moesten ze zeggen: “Nee, het kind slaapt”. Zij konden ‘hun kind’ aan niemand laten zien, met pop verdwenen zij in de overvalwagens. De baby’s werden in tassen naar buiten gesmokkeld, naar de mensen van het verzet die hen aan onderduikadressen hielpen. 

Er waren ook andere manieren waarop de kinderen konden ontsnappen. De crèche had een achtertuin die grensde aan de kweekschool. De directeur van die school zat in het complot. In een lokaal waren bedjes klaargezet waar de kinderen in konden slapen. Het verzet haalde de kinderen, gewoon via de voordeur van de kweekschool, later op. Het was alleen even het juiste moment kiezen om de kinderen naar buiten te brengen. Als de tram langskwam werd het de crèche vanaf de Schouwburg aan het zicht onttrokken.

Andere kinderen ‘verdwenen’ tijdens de wandelingen. We mochten met de kinderen in de buurt, de Plantage Parklaan bijvoorbeeld, gaan wandelen. Waarschijnlijk dachten de Duitsers dat de kinderen niet zonder hun ouders durfden weg te lopen.Ergens onderweg stond dan iemand ons op te wachten. Als ik de contactpersoon zag, hield ik een kindje achter en zei, ik verzon maar wat: “Daar staat een oom van je, die brengt je naar een boerderij.” Meestal ging dat zonder problemen, zo goed controleerden de Duitsers nu ook weer niet. Als er toch werd gecontroleerd, geteld of het aantal kinderen wel klopte dan werd ik door iemand van binnen de crèche gewaarschuwd. We hadden seinen afgesproken. Als ik het seintjes zag dat er werd gecontroleerd dan seinde ik met de hand dat er één of twee kinderen minder waren. Dan werden er snel een aantal kinderen naar beneden gestuurd. Zij gingen buiten voor de deur op de stoep staan springen. Voor de Duitsers goed en wel beseften wat er aan de hand was, gingen wij met de kinderen naar binnen.Al met al zijn zo’n vijfhonderd kinderen via de crèche ondergedoken.

Hoe het verder met Sieny Kattenburg-Cohen is afgelopen, hoe zij heeft kunnen vluchten en onderduiken is te lezen in het boek: Andere Achterhuizen (verhalen van Joodse onderduikers), geschreven door Marcel Prins en Peter Henk Steens.Via de website www.andereachterhuizen.nl is het verhaal van Sieny Kattenburg te beluisteren.